مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

ابا |
ابّ | صادق سجادی اِبّ، یا أَبّ (برخی از منابع از اِبّ و اَبّ به مثابۀ دو منطقه یاد كرده‌اند)، نام شهر و استانی در جمهوری عربی یمن، واقع در °45 طول شرقی و °15 عرض شمالی («اطلس بزرگ جهان»، 72). اب در اواسطۀ سدۀ 6 ق / 12 م یكی از «حصن»های یمن محسوب می‌شده (همدانی، 240) و در سدۀ 7 ق / 13 م یكی از قراءذی جِبْلة به شمار می‌رفته است...
اب | آذرتاش آذرنوش اَب، در عربی به معنی پدر و دارای معانی فرعی جد یا یكی از اجداد، عم یا یكی از اعمام، شوی، صاحب و برخی معانی دیگر است. این كلمه، یك واژۀ بسیار كهن سامی، و به صورت bº، در همۀ زبانهای سامی‌ معروف است (نک‍ : قاموسها؛ نیز ولفنسون، 283؛ مشكور، 1 / 1 به بعد). شكل آرامی ‌كلمه یعنی abba در قرن اول میلادی، میان یهودیان ...
أ |
آیینه عباسی | بخش ادیان و مذاهب آیینۀ عَبّاسی، كتابی كلامی‌در ردّ بر یهود و نصارا به زبان فارسی، نوشتۀ ابواحمد محمدبن عبدالنبّی بن عبدالصّانع محدث اخباری نیشابوری معروف به میرزا محمد اخباری (1178-1332 ق / 1764-1816 م). نام كامل كتاب، آیینۀ عباسی در نمایش حق‌شناسی است كه به‌عنوان «امالی العباسی» یا « امالیة العباسی فی رد علی النصاری» نیز یاد...
آیینه شاهی | صمد موحد آیینۀ شاهی، كتابی فلسفی و اخلاقی به زبان فارسی نوشتۀ محمدبن مرتضی، معروف به ملامحسن فیض كاشانی (1008-1091 ق / 1599-1680 م). دانشمند بزرگ شیعی ایرانی و معاصر با شاه عباس دوم صفوی (1052-1077 ق / 1642-1666 م). این كتاب، ترجمۀ گزیده‌ای از اثر دیگر همین مؤلّف به نام ضیاءالقلب است كه به عربی نوشته شده است (مرعشی، 1...
آیینة سکندری | بخش ادبیات آیینۀ سِکَنْدَری، کتابی تاریخی به زبان فارسی نوشتۀ میرزا عبدالحسین خان معروف به آقاخان کرمانی(1270-1314 ق / 1854-1896 م). این کتابی در پی یک دوره تاریخ‌نویسی درباری، از کتب تاریخی درخور توجّه ایران در سدۀ اخیر به‌شمار می‌رود. میرزا آقاخان نوشتن این کتاب را ظاهراً پس از 1307 ق / 1890 م (تا احتمالاً 1309 و 1310...
آیینه حکمت | آیینۀ حِكْمَت، كتابی فلسفی و كلامی ‌به زبان فارسی نوشتۀ میرزا حسن لاهیجی قمی ‌(د 1121 ق / 1709 م) پسر ملاعبدالرزاق لاهیجی قمی ‌(د 1072 ق / 1662 م). وی این كتاب را در باب آشتی دادن میان حكمت و شریعت و بیان یگانگی آن دو، ظاهراً در 1070 ق / 1660 م نوشته است. بسیاری از متفكران و حكمای بزرگ اسلامی‌ مانند ابوسلیمان...
آیینه جهان نما و طلسم گنج گشا | صمد موحد آیینۀ جَهانْ‌نُما وَ طِلِسْمِ گنْجْ‌گُشا، كتابی عرفانی به زبان فارسی نوشتۀ ابوسعید بن مجتبی یمانی یا یحیی یمنی كه به نام صدراعظم فخرالاسلام احمد خالدی نوشته شده است. كتاب نثری آمیخته به نظم دارد و موضوع اصلی آن عبارت است از بیان حقیقت انسان و اسرار و بدایع آفرینش وی، تا آینه‌ای باشد كه هر‌كس در آن می‌نگرد، شن...
آیینه اسکندری | آذرتاش آذرنوش آیینۀ اِسْكَنْدَری، داستانی منظوم در قالب مثنوی به بحر متقارب محذوف یا مقصور، به زبان فارسی، سرودۀ امیر خسرو دهلوی (651-725 ق / 1253-1324 م). این داستان یكی از پنج منظومه‌ای است كه امیرخسرو به پیروی از خمسه یا پنج گنج نظامی‌ ساخته است. آیینۀ اسكندری در این مجموعه كه آن نیز به پنج گنج معروف است، در برابر اسكند...
آیین نامه | احمد تفضلی آیین‌نامه، در زبان پهلوی آیین نامَگ یا ایوین نامگ، عنوان کتابها و رسالاتی به زبان پهلوی دربارۀ آداب و رسوم دربار، مراتب و مقامات بزرگان دولت و نمایندگان طبقات اجتماعی، قواعد و رسوم بازیها و سرگرمیها، آداب جنگ، آیینهای برگزاری جشنهای ایرانی مانند نوروز و مهرگان و موضوعات دینی، همراه با ذکر اسطوره‌ها، داستانها،...
آیین عالمشاهی | بخش ادبیات آیینِ عالَمْشاهی، تاریخی است به زبان فارسی، شامل بخشی از وقایع تاریخ هند در سدۀ 12 ق / 18 م، تألیف غلام ‌علی ‌خان پسر روشن‌الدّوله بهکهاری خان بهادر رستم جنگ (غلام ‌علی ‌خان، 18). نام اصلی کتاب شاه عالم‌نامه است و به عنوانهای آیین عالمشاهی، تاریخ عالمشاهی، تاریخ عالمنامه و شرفنامه (اته، 160, 268) نیز خوانده ش...
آیین سخنوری | سید علی آل داوود آیینِ سُخَنْوَری، کتابی دربارۀ سخنوری و فن خطابه و شیوه‌های آن همراه با گزیده‌ای از خطابه‌های سخنوران مشهور جهان به زبان پارسی، نوشتۀ سیاستمدار و دانشمند معاصر ایران، محمدعلی فروغی (1256-1321 ش). این کتاب در 2 جلد است: جلد نخستین در 4 مقاله است و مؤلف در آن به بیان کلیاتی دربارۀ فن خطابه و مراحل و اقسام و شرا...
آیین دادرسی | سيد مصطفي‌ محقق‌ داماد آیینِ دادرَسی، یا اصولِ محاكمات، مجموع مقرراتِ مربوط به سازمان قضایی و صلاحیت ذاتی و نسبی دادگاهها و تشریفاتی كه باید از سوی اصحاب دعوی در مقام مراجعه به دادگاهها، و از سوی قضات و مأموران وابسته به تشكیلات قضایی به هنگام طرح دعوی تا ختم آن و اجرای حُكم مَرعی گردد (مدنی، 1 / 3؛ قس: متین دفتری، 1 / 1؛ شایگان، 1...
آیین اکبری | سید علی آل داوود آیینِ اَكْبَری، كتابی در دانشهای گوناگون اجتماعی، ادبی، تاریخی، اقتصادی و جغرافیایی به زبان فارسی، نوشتۀ شیخ ابوالفضل علاّمی ‌(958-1011 ق / 1551-1602 م) (ه‍ م)، فرزند شیخ مبارك ناگوری (911-1001ق / 1505-1593م) و برادر فیضی دكنی (954-1004 ق) شاعر فارسی گوی هند. این كتاب، گونه‌ای دائرةالمعارف در دانشها، باورها و...
آیین اسکندری | سید علی آل داوود آیینِ اِسْكَنْدَری، منظومه‌ای به زبان پارسی اثر علی ملقّب به زین‌العابدین بن عبدالمؤمن بن صدرالدین متخلّص به نویدی و سپس عبدی، و مشهور به عبدی بیك شیرازی (921- 988ق / 1515-1580م). این مثنوی كه نام آن را برخی از فهرست‌نویسان ایرانی آیینۀ اسكندری ضبط كرده‌اند، منظومۀ پنجم از نخستین خمسۀ (پنج گنج) این سراینده و ...
آیة الملک | سید علی آل داوود آیةُ‌الْمُلْک، یا اَلْفیّه، منظومه‌ای دینی و عرفانی بر وزن مثنوی مولانا جلال‌الدین رومی، در هزار بیت، سرودۀ حسین‌بن عبدالله خوئی حسینی (زنده در1260 ق / 1844 م) که آن را در 1258 ق / 1842 م سروده است. سراینده در این اثر مطالب عرفانی و مذهبی را درهم آمیخته و با آوردن آیات قرآنی و احادیث نبوی به مدح حضرت امیر (ع)...
آیة الله |
آیة الکرسی | محمد مجتهد شبستری آيَةُ‌الْكُرْسی، آيۀ 255 از سورۀ بقره، دومين سورۀ قرآن مجيد. برخی از مفسران، آيات 256 و 257 از همين سوره را نيز به‌سبب ارتباط مفاهيم آنها با مفاهيم آيۀ 255، جزء آيةالكرسی دانسته‌اند. در قرآن مجيد تنها يك مورد از «كرسی خداوند» سخن به ميان آمده و آن همين آيۀ 255 سورۀ بقره است: «وَسِعَ كُرْسيُّهُ السَّموٰاتِ وَ ...
آیه | آذرتاش آذرنوش , بخش معارف آیه (نشان: مفهوم عینی و ذهنی و معانی منشعب از آن)، لغت و اصطلاحی در قرآن مجید. آیه از واژه‌های بسیار كهن سامی‌ است. در فنیقی، AT در آرامی‌ كتاب مقدس AT (سفر دانیال، 33:3؛ قس: روزنتال، بند 92)، آرامی، ĀTĀ، عبری،ŌT، سریانی ĀTĀ و جمع آن، ŌTŌT، و حتی در مندایی ŌTĀ آمده است. تحول معنایی كلمه، همان است كه در عربی م...
بیوتات، اهل | ابوالفضل خطیبی بُیوتات‌، اَهْل‌، عنوانی‌ برای‌ بازماندگان‌ خاندانهای‌ كهن‌ ایرانی‌ در دورۀ اسلامی‌ و نیز اشراف‌ و نجبای‌ برخی‌ طوایف‌ عرب‌ و غیرعرب‌.
آیواز | عباس زریاب خویی آیواز، یا عَیواض (در كتابهای قدیم)، عنوانی برای پیشخدمتان در خانه‌های اعیان قدیم، در ادوار اخیرِ امپراتوری عثمانی، كه متصدی كارهای آشپزخانه و تهیه و خرید نیازمندیهای روزانه از بازار بودند. این پیشخدمتان بیش‌تر از ارمنیانِ وان و گاهی از كردان می‌بودند. آیوازها لباسی از نیم‌تنه و جلیقه و شلوار ارغوانی رنگ و جور...
آینه کاری | یحیی ذکاء , محمدحسن سمسار آینه‌كاری، هنر ایجاد اشكال منظم در طرحها و نقشهای متنوع، با قطعات كوچك و بزرگ آینه، به منظور تزیین سطوح داخلی بنا. حاصل هنر آینه‌كاری ایجاد فضایی درخشان و پر‌تلألؤ است كه از بازتاب پی‌درپی نور در قطعات بی‌شمار آینه پدید می‌آید. پیشینۀ این هنر كه یكی از رشته‌های هنر تزیینی ایران در داخل ابنیه و از ابتكارات ویژ...
آینه | محمدحسن سمسار آینـه، صفحه‌ای شفّاف از فلز پرداخت شده یا شیشه كه وسیلۀ بازتاب نور است و نگارۀ اشیاء مقابل خود را می‌نمایاند. هزاران سال پیش از شناخت فلز و ساختن آینۀ فلزی، آدمی ‌از آب، همچون آینه استفاده می‌كرد. افسانۀ كهن یونانی نارسیس این سخن را تأیید می‌كند (گریمال، 605). احتمالاً آینه یكی از نخستین ابزارهای دست ساخت آدم...
آینده | بخش ادبیات فارسی آیَنْده، مجله‌ای به زبان فارسی که به کوشش دکتر محمود افشار در 1304 ش در تهران بنیاد نهاده شد. انتشار این مجله به دو دورۀ متمایز تقسیم می‌گردد: 1. دورۀ قدیم که مشتمل بر 4 دورۀ سالانه است و مدیریت آن را بنیادگذار مجله، محمود افشار، به عهده داشت. دورۀ اول و دوم آن پیاپی، هریک در 12 شماره منتشر گردید (1304-1305ش)...
آیسه |
آیدین | آیدین، شهری در جنوب غربی تركیه، مركز ایلی (ایل = ولایت) به همین نام، در دامنۀ كوههای آیدین (در قدیم: مسوگیس)، بر كرانۀ رودخانۀ تاباك چای از شاخه‌های بیوك مندرس، واقع در °37 و ′50 عرض شمالی و °27 و ′48 طول شرقی كه 60 تا 80 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. بخش شمالی شهر در دامنه‌های سرسبز و دره‌های زیبای كوههای آید...
آیدین اوغوللری | آیدین اوغولْلَری، خاندانی تركمانی كه از 708 تا 829ق / 1308-1426 م بر ولایت آیدین، جنوب غربی آسیای صغیر، فرمان راندند. به هنگام زوال دولت سلجوقیان روم، قلمرو آنان به ده امیرنشین كوچك تجزیه شد كه آیدین یكی از آنها بود. از شهرهای زیر فرمان این خاندان، ازمیر، ایاسلوق، آلاشهر، آقچه‌شهر، آیدین (گُوزَل حصار)، بِرگی،...
آل عبا |
آل رفیل |
بهلول | محسن احمدی بُهْلول‌، یا بَهلول‌، نام‌3 تن‌ از فرمانروایان‌ برجستۀ كُرد: 1. بهلول‌، فرزند امیر جمشید، یكی‌ از امرای‌ طایفۀ دُنبلی‌، خاندانی‌ كه‌ چند سده‌ در نقاطی‌ از آذربایجان‌ و كردستان‌ فرمانروایی‌ داشتند
اسماعیل صبری | عنایت الله فاتحی نژاد اِسْماعیل‌ صَبْری‌ (1270-1341ق‌/ 1854-1923م‌)، شاعر مصری‌. وی‌ پس‌ از به‌ پایان‌ رساندن‌ تحصیلات‌ در زادگاه‌ خود قاهره‌، به‌ فرانسه‌ رفت‌ و پس‌ از اخذ لیسانس‌ حقوق‌ در 1879م‌ به‌ مصر بازگشت‌ و در وزارت‌ دادگستری‌ به‌ قضا مشغول‌ شد. در 1896م‌ استانداری‌ اسكندریه‌ را بر عهده‌ گرفت‌ و پس‌ از آن‌ بار دیگر به‌ كار...
فرهنگ و ادبیات عامه | محمد جعفری (قنواتی) فَرْهَنْگْ وَ اَدَبیّاتِ عامّه، نشریه‌ای ویژۀ فرهنگ و ادب عامه با درجۀ علمی ـ پژوهشی. این نشریه تنها نشریۀ علمی ـ پژوهشی حوزۀ فولکلورشناسی است که در ایران منتشر می‌شود.
فندق ‎چین | فرشته بهرامی فَنْدُقْ‌چین، یا فندق‌چینْ مبارک، مراسم برداشت فندق در منطقۀ الموت. دربارۀ این مراسم و اجزاء آن تاکنون مقاله یا کتابی منتشر نشده، و آنچـه در پـی می‌آیـد، حـاصل پـژوهش میـدانی نویسنده است.
فن دریابل | پیمان متین فُنْ دِرْیابِل، سَفَرْنامۀ، گزارش مأموریت سفیر مجارستان به دربار شاه عباس اول (سل‍ 996- 1038 ق / 1588- 1629 م)، که گوشه‌هایی از فرهنگ مردم ایران در بیش از 4 سدۀ پیش، در آن ثبت شده است.
فلک ‎نازنامه | لاله فتحی وامق فَلَکْ‌نازْنامه، از منظومه‌های مشهور عاشقانۀ ادبیات عامه، که روایتهای کتبی و شفاهی گوناگون از آن موجود است.
فلک‎ خوانی | حسن ذوالفقاری فَلَکْ‌خوانی، خواندن دوبیتیهایی به‌آواز، در شِکوه از رفتار فلک و دور گردون؛ گونه‌ای از شعر اعتراض که در ایران (خراسان)، تاجیکستان و افغانستان رواج دارد.
فلک ‎الافلاک | ذلیخا بیرانوند ذلیخا بیرانوند، قلعه‌ای در خرم‌آباد، در شاپورخواست، روی تپه‌ای باستانی و صخره‌ای با چشمه‌ای جوشان در دامنۀ شمالی آن.
فلق |
فلفل | آمنه میرمطهری فِلْفِل، گیاهی درختچه‌ای و بوته‌ای با مصارف مختلف غذایی و درمانی.
فلج | رویا فتح الله زاده فَلَج، ناتوانی یا بی‌حرکتی در عضو یا اعضای بدن بر اثر گونه‌ای بیماری.
فلاندن، سفرنامه | زهرا خسروی فِلانْدَن، سَفَرْنامۀ، گزارش سفر اوژن ناپلئون فلاندن1 (1809- 1889 م / 1224-1307 ق)، نقاش فرانسوی، با عنوان سفر به ایران2 که در سالهای 1255-1257 ق / 1840-1841 م، مصادف با دورۀ محمد شاه قاجار در ایران به سر می‌برد.
فلافل |
فطر، عید | نسیم عظیمی پور فِطْر، عِیْد، از اعیاد مهم مسلمانان. فطر به معنای گشودن یا شکستن روزه است (ابن‌منظور). در سنت مسلمانان، روز اول ماه شوال، عید فطر یا عید رمضان نام‌گذاری شده است.
فشفشه |
قصد |
فصل، آیین |
فضائل خوانی |
فسنجان | معصومه ابراهیمی فِسِنْجان، از خورشهای سنتی و مرسوم ایرانی. فسنجان به‌صورتهای فسنجون، فَسوجان، فَسوجون، فَسوجَن (نادر میرزا، 102؛ نیز نک‍ : دریابندری، 1 / 874) و فسونجان (به گیلکی، نک‍ : معین، ذیل واژه) تلفظ می‌شود.
فریزر، سفرنامه | عاطفه غفوری فِرِیْزِر، سَفَرْنامۀ، گزارش سفر جیمز بیلی فریزر، سیاح بریتانیایی.

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام